Сен "эмпатия" деген сөздү уккандырсың, бирок анын мааниси кандай экенин билесиңби? Азыркы заманда бул сапат өзгөчө маанилүү болуп калды. Эмпатия бизге башкаларды жакшыраак түшүнүүгө гана жардам бербестен, бекем жана чынчыл мамилелерди курууга да жардам берет. Бул жашоодо да, жумушта да, достукта жана үй-бүлөдө да керек. Ошондуктан, кел, эмпатия деген эмне экенин, ал эмне үчүн мынчалык маанилүү экенин жана аны кантип өнүктүрүү керектигин карап чыгалы.
Эмпатия деген эмне?
Эмпатия – бул башка адамдын эмоциясын өзүңдүкүдөй кабыл алуу жана сезүү. Жөнөкөй сөз менен айтканда, бул "бирөөнүн бут кийимин кийүү", дүйнөгө башканын көзү менен кароо жөндөмү. Эмпатия ортоктоштуктан айырмаланып, адам кандайдыр бир жагымсыз нерсени сезип жатканын түшүнүп, бирок аны өзүң сезбей туруп, башканын эмоцияларына толук чөмүлүүнү билдирет.
Мисал: Досуң экзаменден жаман баа алганына капа болуп жатат. Сен ага жөн эле “жаман болгон тура” деп айтуунун ордуна, анын тынчсыздануусун түшүнүп, ал өзүн ушул учурда кандай сезип жатканын элестете аласың. Бул бааны өзүң алгандай сезим болот.
Эмпатия башкалардын сезимдерин түшүнүү үчүн гана керек эмес. Бул терең мамилелерди курууга, чыр-чатактарды чечүүгө, жалпы тил табышууга жана ал тургай карьера жасоого жардам берет. Эмпатия деңгээли жогору адамдар командаларда жакшы иштешет, анткени алар кесиптештери менен эмне болуп жатканын түшүнүшөт, аларга колдоо көрсөтүп, өз убагында жардам бере алышат.
Эмпатиянын түрлөрү
Эмпатия ар кандай формада болот жана анын көрүнүштөрү кырдаалга жараша ар кандай болушу мүмкүн. Эмпатиянын үч негизги түрү бар:
- Эмоционалдык эмпатия – бул башка адамдын эмоциясын түз маанисинде сезүү. Досуң күлсө сен бактылуу болосуң, ал кайгырса сен да ошондой кайгыны сезесиң. Бул эмпатиянын эң түз жана күчтүү түрү.
- Когнитивдик эмпатия – бул башка адам эмнени сезип жатканын же эмнени ойлоп жатканын анын эмоцияларына тереңдеп кирбестен түшүнүү. Бул жерде сен башка адамдын башында эмне болуп жатканын элестете аласың, бирок анын өзүңдөн өтүшүнө жол бербейсиң. Мисалы, сен мугалимиңди угуп,аны менен макул болбосоң да, анын аргументтерин түшүнө аласың.
- Соматикалык эмпатия – эмпатиянын сейрек кездешүүчү түрү, анда сен башка адамдын сезимдерин денең менен сезе аласың. Мисалы, кимдир бирөө столду сөөмөйү менен урганын көрсөң, сенин колуң да бир аз оорушу мүмкүн.
Эмпатиянын бул түрлөрү бири-бири менен айкалышы мүмкүн жана ар бири ар кандай кырдаалдарда пайдалуу. Мисалы, эмоционалдык эмпатия жакындары кыйын учурларды баштан кечирип жатканда колдоо көрсөтүүгө жардам берет, ал эми когнитивдик эмпатия башка адамдардын көз карашын түшүнүү аркылуу талаш-тартыштарды чечүүгө жардам берет.
Эмпатия жана ортоктоштук: айрымасы эмнеде?
Алардын ортосунда маанилүү айырмачылыктар бар болсо да, көп адамдар эмпатия менен ортоктоштукту чаташтырышат.
Ортоктоштук деген эмне
Ортоктоштук – бул кимдир бирөө оор күндөрдү башынан өткөрүп жатканда түшүнүү жана колдоо көрсөтүү. Эмпатия андан дагы терең кетет: бул түшүнүү менен гана чектелбестен, эмоцияларды башынан өткөрүүнү да камтыйт.
Мисалы, эгер сенин досуң маанилүү долбоор ишке ашпай калганына капа болсо, анда сен ага ортоктош болуп: "Бул абдан капалантат, бирок кийинки жолу сөзсүз ийигилик жаратасың деп ишенем" деп айтып койсоң болот. Ал эми эмпатия көрсөтүү - бул долбоор сеники болгондой эле сезилип, анан стрессин жана эмоцияларын түшүнүүнү камтыйт.
Эмпатия
Эмпатия адамдын сезимдерин тереңирээк түшүнүүгө мүмкүндүк берет, демек, сен адамга толук жана так колдоо көрсөтө аласың. Ортоктоштук көйгөйдү түшүнгөнүңдү көрсөтүүгө жардам берет, бирок эмпатия башка адамдын эмоцияларын чындап түшүнүүгө жана алар менен бир толкунда болууга мүмкүндүк берет.
Эмпатия эмне үчүн маанилүү?
Эмпатия – бул башкалардын эмоциясын сезе билүү гана эмес. Бул ишенимдүү мамилелерди курууга, чыр-чатактарды чечүүгө жана ар кандай адамдар менен тил табышууга жардам берген негизги көндүм. Мисалы, жумуштагы кесиптешиңдин эмне үчүн капа болгонун же үй-бүлө мүчөсүнүн эмне үчүн ачууланганын түшүнсөң, баарлашуунун ылайыктуу жолун табуу оңой болот. Сен колдоо көрсөтүү же көйгөйдү чечүү жолу менен адамга сезимдери менен күрөшүүгө жардам бере аласың.
Эмпатия түшүнбөстүктөрдөн качууга да жардам берет. Башка адам кандай сезимде болуп жатканын түшүнүүгө аракет кылбасак, туура эмес тыянак чыгаруу оңой. Эмпатия бизге башкалардын эмоционалдык сигналдарына сезимтал жана ыкыластуу мамиле кылууга жардам берет.
Эмпатияны кантип өнүктүрүү керек?
Эмпатия - бул өнүктүрө турган жөндөм. Төмөндө сага эмпатиялуу болууга жардам бере турган бир нече кеңештер берилет:
- Кунт коюп ук. Кимдир бирөө өз тажрыйбасын сени менен бөлүшүп жатса, аны кулагың менен гана эмес, жүрөгүң менен да угууга аракет кыл. Анын интонациясына, мимикасына, жаңсоолоруна көңүл бур. Булар адамдын чындап кандай сезимде экенин жакшыраак түшүнүүгө жардам берет.
- Өзүңдү башка адамдын ордуна кой. Эгер сен бул адамдын ордунда болсоң, кандай абалда болмок экениңди элестет. Эгер сен так ушундай абалда болсоң, сени эмне капалантмак? Мындай эксперимент сага башкалардын абалын жакшыраак түшүнүүгө жардам берет.
- Эмоционалдык интеллектти өнүктүрүү. Өзүңдүн эмоцияларыңды түшүнүү - башкалардын сезимдерин түшүнүү үчүн биринчи кадам. Өзүңдүн башыңдан эмне өтүп жатканын жакшы түшүнгөндө, башкалардын эмоцияларын түшүнүү жана таануу сага оңой болот.
- Активдүү угууну практикала. Тактоочу суроолорду бер, маектешиңдин сөзүн бөлбө жана анын айткандарына чындап маани берээриңди көрсөт. Бул башка адамга сен аны түшүнүүгө аракет кылып жатканыңды көрсөтөт.
- Адамдардын реакциясын байка. Адамдардын ар кандай кырдаалдарга кандай мамиле кылышына көңүл бур. Алар түз айтпаса дагы, бул сага алар кандай сезимде болуп жатканын түшүнүүгө жардам берет.
Эмпатия жашоодо кандайча жардам берет?
Эмпатия жашооңду алда канча бай жана гармониялуу кыла алат. Бул мамиледе, жумушта, достукта, жада калса мектепте же университетте да жардам берет. Төмөндө бир нече мисалдар келтирилген:
- Жеке жашоодо: Эмпатия бизди жакшы дос, өнөктөш жана үй-бүлө мүчөлөрү кылат. Башка бирөөнүн сезимдерин түшүнгөндө, чыр-чатактарды чечүүнүн жолдорун табуу жана кыйын учурларда жакындарыңды колдоо оңой болот.
- Жумушта: Эмпатиялуу адамдар командада жакшы иштешет. Алар кесиптештери колдоого же жардамга муктаж болгондо, аларды жакшы түшүнүшөт, бул жалпы атмосфераны жана иштин натыйжалуулугун жакшыртат.
- Достукта: Эмпатиялуу достор качан колдоо көрсөтүп, качан жөн гана угуу керек экенин жакшы билишет. Бул достукту бекем жана узак кылат.
- Чыр-чатактарды чечүүдө: Башка тараптын сезимдерин түшүнгөндө, компромисс табуу оңой болот. Эмпатия көйгөйдү ар кандай көз караш менен кароого жана баарына ылайыктуу чечимдерди табууга жардам берет.
Эмпатия башкаларды жакшыраак түшүнүүгө жана бекем мамилелерди курууга жардам берген маанилүү көндүм. Эмпатияны өнүктүрүү жеке жашооң үчүн гана эмес, профессионалдык ийгилик үчүн да пайдалуу. Байланыш барган сайын санариптик жана аралыктан болуп бараткан дүйнөдө эмпатия чыныгы, адамдык байланыштарды сактоонун ачкычы болуп саналат. Андыктан бул сапатты өзүңдө кантип өнүктүрүү жана аны күн сайын колдонуу жөнүндө ойлонуу керек.
Айтмакчы, Qlever платформасында сен критикалык ой жүгүртүүнү жана эмпатияны өнүктүрүүгө жардам бере турган көптөгөн пайдалуу оюндарды жана көнүгүүлөрдү таба аласың. Бизге кошул жана ал сенин жашооңду кантип жакшыртаарын бил!